Anne sütü ile beslenen bebeklere 6. ayda ek besinlere baslanir. Anne sütünün tadi annenin yediklerine göre degisir. Bu nedenle anne sütü ile beslenen bebekler ek besinlere geçiste daha az sorun yasarlar. 6. aydan itibaren bebegin enerji gereksinimi sadece mamalarla veya anne sütü ile çogu kez yeterli olarak karsilanmaz. Anneden aldiklari demir ve çinko depolari 6 ay civari tükenir.

6. aydan itibaren çene ve dil koordinasyonunu giderek artmasi da ek besinlere geçisi kolaylastirir. Ek besinlere geçisin uzunca bir süreç oldugu akilda tutulmali ve bebek az yedigi veya isteksiz oldugu zamanlarda anneler telasa kapilmamalidir. Bebegin hem yemek ritüeline alismasi ve sosyallesmesi; hem de yavas yavas yeni tatlar tanimasi için 5 -5,5 ayliktan itibaren sofraya alinip kizartma ve baharatli gidalar disindaki sebze yogurt gibi gidalarin –bebek istekliyse- tattirilmasi önerilmektedir. Bebekler muhafazakardir. Bu nedenle bebegin bir gidayi sevip sevmeyecegini anlamak için araliklarla 8-10 kez denenmesi uygundur.

Bebege ilk baslanacak gidalar sebze ve meyvelerdir. Yurt disinda bazi merkezlerde tahil önerilmektedir. Ama tahilli mamalar genellikle vanilya ve seker içerdikleri için bebekler daha sonra dogal tatlar olan sebze ve meyvelere daha zor alismaktadir. Ek gida baslanirken en önemli iki prensip ek gidalari küçük miktarlarda baslayip giderek arttirmak ve iki yeni gida arasinda olabilecek gida reaksiyonlarini gözleyebilmek için 4-5 gün zaman birakmaktir. Bebek oturur pozisyonda beslenmelidir. Besinler kasikla verilebilecek kivamda olmalidir. Emmeye alisik olan bebek ilk kez kasikla beslendiginde kasigi-kasikla yemeyi bilmedigi için- diliyle itebilir.

Bu durum besin reddi olarak degerlendirilmemelidir. Yeni besinleri aç karnina denemek önerilir. Elma ve/veya seftali püresi, pirinç unu ile hazirlanmis muhallebi ve yogurt ilk baslanacak ek besinlerdir. Allerji yapma riski olan turunçgiller, yumurta, ekmek, balik ilk verilecek ek besinler arasinda yer almaz. Çilek, kivi gibi tropikal meyveler de 8 aydan sonra ve dikkatle denenmelidir. Sebze püresi meyveler posali olarak yenebildigi andan itibaren verilebilir.

Baslangiçta havuç, patates, pirinç ve yag eklenerek hazirlanir. Zaman içinde maydanoz, kabak, ispanak kereviz, karnabahar gibi sebzeler -3 ila 5 gün araliklarla- eklenebilir. Sebze çorbasi yaparken olabildigince mevsim sebzeleri kullanilmalidir. Pirasa ve taze fasulye gibi sebzeler püre haline getirilmeleri zor oldugu için erken dönem sebze pürelerine konmazlar. Baklagil grubu 7-7,5 aydan sonra önerilir. Patlican besleyici degeri olmadigi ve bol nikotin içerdigi için; bakla ise nadir bir hastalik olmakla birlikte favizme yol açabilecegi için önerilmez.

Sebze çorbasi baslandiktan sonraki 1-2 hafta içinde bebegin anne kaynakli demir depolari da tükendigi için demirden zengin gidalar beslenmeye eklenir. Kirmizi et, tavuk etinin beyaz olmayan kisimlari ve karaciger (1-2 hafta araliklarla 1 köfte kadar) diyete eklenebilir. Yumurta sarisi, kuru baklagiller demirden zengin ama emilimi düsük besinlerdir. Bu besinlerdeki demirden daha iyi yararlanmak için C vitamininden zengin domates, turunçgiller , aci olmayan sivri biber gibi besinlerle birlikte tüketilmesi önerilir. Yesil yaprakli sebzeler de demir kaynaklari arasindadir. Örnegin sebze çorbasina 1 yaprak ispanak veya pazi konabilir. Yesil yaprakli sebzeler bekletildiginde nitrit olusumunun artacagi unutulmamali ve yesil yaprakli sebzeler günlük tüketilmelidir.

Anne sütü ile beslenen bebeklere 3 ögün, anne sütü almayan bebeklere is 5 ögün ek besin verilebilir. Ek besinler 4-7 ay arasi püre; daha sonrasinda ise ezilmis-parçalanmis olarak verilmelidir. Çocuklarin pütürlü yemeleri için dise ihtiyaçlarinin olmadigini ; damaklarini kullanarak pütürlü besin alabileceklerini akilda tutmak gerekir. Bu nedenle bebege pütürlü gida vermek için dis çikmasini beklemek gereksizdir.

*** Meyve püresi: Meyveler çok tok tutmayacagi için ara ögün saatlerinde sabah 9:30-10:30 gibi veya ikindi de verilir. Ilk verilecek meyveler mevsimine göre elma-armut veya kayisi- seftalidir. Meyveler cam rende ile rendelenir ve kasikla verilir. Miktar giderek arttirilarak bebegin bitirebilecegi büyüklükte bir kaseye ulastirilir.

*** Sebze çorbasi: Yarim küçük patates, yarim küçük havuç , 1 tatli kasigi silme pirinç ve bir yemek kasigi yag ile hazirlanir. Sebzeler yikanir, kabuklari soyulur ve küçük küpler seklinde dogranir. Küçük bir tencerede (tercihan çelik) 2 su bardagi su ile pisirilir. Sebzeler yumusadiginda çatalla ezilerek bebege verilir. Yag olarak zeytin yagi tercih edilir. Zaman içinde 5-7 gün araliklarla 1 köfte kadar kiyma, mevsimlik sebzeler, bulgur, mercimek eklenir. Sebze çorbasi ögle ögününde verilir. 1/8 çay bardagi ile baslanarak bebegin bitirebilecegi büyüklükte bir kaseye dek arttirilir. Tercihan tuz kullanilmaz, ama bebek yemiyorsa biraz tuz eklenebilir.

*** Kiyma: 6. ay sonundan itibaren, bebeginiz tam bir öün sebze püresi almaya basladiginda 1 ögünlük sebze püresine 1-2 çorba kasigi kadar kiyma ilavesi yapilabilir.

*** Yumurta: Ilk baslangiçta kati olarak ve yalniz sarisi verilir. Her defasinda biraz daha arttirilarak 1 hafta içinde bütün sariya ulastirilir. Özellikle sicak havalarda gün asiri verilmesi önerilir. Yumurta aki alerjen oldugu için 1 yasa dek önerilmez.

*** Yogurt: Ilk verilecek ek besinlerdendir. Genellikle ikindide önerilir. Muhallebi uyerine de verilebilir. 1 litre süt kaynatilir. Birkaç dakika , parmak dayanincaya dek (40 derece) sogumaya birakilir. 1 çorba kasigi yogurt 1-2 çorba kasigi sütle sulandirilarak eklenir ve yavasça karistirilir. Haraeket ettirilmeksizin sicak bir yerde 6-7 saat bekletilir. Yogurt mayalamak için makineler de kullanilabilir.

*** Tahilli çorbalar: 7. aydan itibaren mercimek, yogurtlu yayla, acisiz tarhana çorbalari verilebilir.

*** Köfte: Yagsiz, sinirsiz dana veya sigir kiymasindan çok az ekmek ufagi, ve az tuz ilavesi ile hazirlanir. 8-9 aydan itibaren içine kimyon, nane ilave edilebilir. Yagsiz tava veya izgarada içinin de pismesine dikkat dilerek hazirlanir.

*** Muhallebi.: Ilk verilecek ek gidalardandir. Sebze püresinden 1-2 hafta sonra baslanir. Formül sütler veya hazir kasik mamalari kullanilarak yapilabilir. Formül süt ile yapilirken 1 su bardagi(200ml) su 2-3 tatlin kasigi pirinç unu karistirilarak pisirilir. Atesten indirilir. Sogumaya yakin 6 ölçek mama katilir. Gerekirse tel süzgeçten geçirilerek yedirilir. Ilk 12 ayda bebegin günlük süt gereksiniminin inek sütü ile karsilanmasi önerilmez. Çünkü bu dönemde bagirsak geçirgenligi fazla oldugu için alerji sik görülür. Bu nedenle en azindan ilk 6 ayda ; atopik çocuklarda ilk 12 ayda tam inek sütü kullanimindan kaçinilmalidir. Inek sütünün yogurt ya da muhallebi olarak tüketilmesi sindirim sistemi için daha az sorun olusturmaktadir. Bu nedenle gerektiginde inek sütü ile de muhallebi hazirlanabilir: 1 su bardagi süt, 3 tatli kasigi pirinç unu, iki tatli kasigi seker. Pirinç unu suyun bir kismi ile ezilir. Kalan su bu karisima ilave edilir. Kisik ateste boza kivamina dek pisirilir. Indirmeye yakin veya indirildikten sonra seker ilave edilir.

*** Kahvalti: Sebze, meyve , yogurt ve muhallebi oturtulduktan sonra sabah kahvaltiya baslanabilir. Beyaz peynir (suda bekletilip tuzu çikarilarak), 3-4 bisküvi veya ekmek içi, 1 çay kasigi tereyagi ve bunlari yumusatmak için anne sütü, formül süt , meyve suyu vb kullanilarak hazirlanir. 4-5 gün sonra içine yavas yavas arttirilarak yumurta sarisi eklenir. Istenirse 1 çay kasigi ev yapimi reçel veya pekmez konabilir.

6,5-8 aylik bebekte günlük diyet:

Sabah ögünü: 1 yumurta sarisi Beyaz peynir (3*3cm dilim) 3-4 bisküvi veya ekmek içi 1 çay kasigi reçel veya pekmez 1 çay kasigi tereyagi Anne sütü veya formül süt

Ara ögün (10:00-11:00 arasi) Meyve püresi

Ögle ögünü (12:30-13:30 arasi) Karisik sebze püresi Anne sütü

Ikindi ögünü (15:30-16:30 arasi) Muz veya elma püresi(1/2 muz veya elma + 2-3 bisküvi) Yogurt 100-200 gram + 2-3 bisküvi Veya anne sütü

Aksam ögünü Muhallebi veya hazir tahilli kasik mamasi (200-250gr) Anne sütü

Gece (uyanirsa) Anne sütü veya formül süt

Bebekler, 3 aylarını doldurmaları ile birlikte pasif ve bağımlı bir yenidoğandan aktif ve sizinle iletişim kurabilen bir süt çocuğuna dönüşürler. Yenidoğan dönemine özgü birçok refleks kaybolurken istemli gövde kontrolü başlar. Bu dönemde dikkat edilmesi gereken belli gelişim basamakları vardır.

Hareket:

• 
Yüzüstü yattığında başını ve kısmen gövdesini kaldırabilir.
• 
Yüzüstü yattığında kolları ile üst gövdesini destekleyebilir.
• 
Sırtüstü veya yüzüstü yattığında ayaklarını uzatır ve tekmeler.
• Ellerini açıp kapatabilir.
• 
Ayakları sert bir yüzeyle temas ettiğinde bacakları ile iter.
• Elini ağzına götürür.
• Elleri ile sallanan oyuncaklara vurabilir.
• Oyuncakları elle yakalar ve sallar.

Görme-işitme:


• Yüzlere dikkatle bakar.
• Hareket eden cisimleri izler.
• Belli bir mesafeden daha önceden bildiği kişileri ve nesneleri tanır.
• Sesinize gülerek yanıt verir.
• Agulamalar başlar.
• 
Başını sesin geldiği yöne çevirir.

Sosyal ve duygusal:


• Sosyal, bilinçli gülümseme başlar.
• 
Diğer inanlarla oynamaktan hoşlanır ve oyun durunca ağlayabilir.
• Yüzü ve vücudu ile bazı şeyleri ifade edebilir.
• Bazı hareketleri ve mimikleri tekrar eder.

Her bebeğin gelişim hızının kendine özgü olduğunu akılda tutmakla beraber yukarda bahsedilen gelişim basamaklarına henüz ulaşılamamış olması tıbbi/gelişimsel bir problemin habercisi olabilir ve özel dikkat gerektirir.

Eğer sizin bebeğiniz 3 aylık olmasına rağmen aşağıda belirtilen uyarıcı bulguları bebeğinizde görüyorsanız bunu mutlaka çocuk doktorunuzla paylaşmalısınız:



• Yüksek seslere yanıt vermiyorsa
,
• 2 aylık olmasına rağmen ellerini fark etmemişse, kullanmıyorsa
,
• 2 aylıkken sizin konuşma sesinize karşılık olarak gülmüyorsa
,
• 2-3 aylıkken hareket eden cisimleri gözleriyle izlemiyorsa
3 aylıkken cisimleri elle yakalayıp tutmuyorsa
,
• 3 aylıkken insanlara gülmüyorsa
3 aylıkken baş kontrolü gelişmemişse , başını tutamıyorsa
,
• 3-4 aylıkken oyuncaklara yakalamak için uzanmıyorsa
3-4 aylıkken ses çıkarmaya başlamamışsa (agu vb)
,
• 4 aylıkken cisimleri ağzına götürmüyorsa
,
• Ses çıkarmaya başlamış fakat 4 aylık olmasına rağmen sizin çıkardığınız sesleri taklit etmeye çalışmıyorsa
,
• 4 aylıkken ayakları sert bir yüzeyde iken bacakları ile itmiyorsa
,
• Bir veya iki gözde hareket kısıtlılığı varsa(bir gözü ile dış yana bakamama vb)
,
• Gözlerinde uzun süreli kaymalar oluyorsa(kısa süre kayma normal olabilir),
• 
Yeni yüzlere dikkat etmiyorsa veya yeni yüzlerden veya çevreden aşırı korkuyorsa
,
• 4-5 aylık olmasına rağmen tonik ense refleksi *(ilkel reflekslerdendir) hala kaybolmamışsa.

Tonik ense refleksi: Yatar pozisyonda çocuğun başı aniden bir tarafa çevrilince aynı taraf kol ve bacağı gerilir ve düz uzanır diğer taraf kol ve bacağı diz ve dirsekten bükülü durur. Bu pozisyon “eskrimci pozisyonu” olarak da adlandırılır. Bu refleksin tek taraflı alınması veya 4-5 ay sonrası hala kaybolmaması dikkat gerektirir. Nadiren 7. aya dek sürebilir.

6-8 ay arası bebeklerimizde önemli değişiklikler olur. Dokunma, işitme ve görme gibi algılarını koordine etmeyi öğrenir. Dönme, yakalama, oturmak için doğrulma ve bazı bebeklerde hatta sürünme ve emekleme motor becerileri gelişir. Bu aylardaki gelişimin belli basamakları şunlardır:

Hareket:

• Sırtüstü-yüzüstü ve yüzüstü sırtüstü dönebilir.
• Önce destekli, daha sonra desteksiz oturabilir.
• Ayaklarının üzerine basarak-tutulduğunda- tüm vücudunu taşıyabilir.
• Tek elle cisimlere uzanabilir.
• Bir nesneyi elden ele geçirebilir.
• Tüm elle cisimleri kavrayabilir.

Görme:

• Tüm renkleri görebilir.
• Uzağı görme gelişir.
• Hareketli cisimleri takip etme yeteneği gelişir.

Dil:

• Kendi ismine yanıt verir (bakarak, sözle vb).
• “Hayır” cevabı başlar.
• Ses tonu ile duygularını belirtmeye başlar.
• Seslere, ses çıkararak yanıt verir.
• Memnuniyet veya hoşnutsuzluk sesleri çıkarır.
• Sessiz harfleri de kullanarak anlamsız ses dizileri çıkarır (babıldama). Bababababa, cececece vb.

Bilişsel:

• Kısmen saklanmış eşyaları bulur.
• Eli ve ağzıyla keşfeder.
• Ulaşabileceği mesafedeki cisimlere uzanmaya çalışır.

Sosyal ve duygusal:

• Oyun oynamaktan hoşlanır.
• Ayna görüntüsü ile ilgilenir.
• Diğer insanların duygularını göstermelerine yanıt verir.

Tüm gelişim basamaklarının bebeğe göre değerlendirilmesi gerektiği ve bireysel farklılıklar olabileceği hatırda tutulmalıdır. Bununla birlikte bebeğinizde aşağıda belirtilen olumsuzluklardan bir veya birkaçını gözlüyorsanız doktorunuza danışmak en doğru yaklaşım olacaktır:

• Kasları çok sert ve gerginse,
• Bez bebek gibi çok gevşekse,
• Kollarından tutup oturur pozisyona getirirken hala başı belirgin arkaya düşüyorsa,
• Cisimlere sürekli aynı taraf eliyle uzanıyorsa,
• Kucaklanmayı reddediyorsa,
• Onunla ilgilenen kişiye hiçbir sevgi belirtisi göstermiyorsa,
• Etrafında insanlar olmasından hoşlanır gibi görünmüyorsa. Bir veya iki gözü sürekli olarak içe veya dışa dönüyorsa,
• Devamlı göz akıntısı, yaşarması veya ışığa duyarlılık varsa,
• Etrafındaki seslere yanıt vermiyorsa,
• Cisimleri ağzına götürmesinde zorluk varsa,
• 4 aydan sonra başını ses kaynağına çevirmiyorsa,
• 5. ayda yüzüstü-sırtüstü veya tersi pozisyon değişikliği yapamıyor, dönemiyorsa,
• 5 aydan sonra geceleri yatıştırılamıyor, avutulamıyorsa,
• 5 ay sonrası kendiliğinden gülmüyorsa,
• 6 ay sonrası yardımla oturamıyorsa,
• 6 ay sonrası sesli gülmüyor veya haykırma sesleri çıkarmıyorsa,
• 6.-7. ayda cisimlere aktif olarak uzanmıyorsa,
• 30-180cm aralığındaki cisimleri 7. ayda her iki gözüyle izlemiyorsa,
• 7. aydan sonra ağırlığını hiç ayaklarına yüklemiyorsa,
• 7. ayda hareket ve sesleriyle dikkat çekmeye çalışmıyorsa,
• 7 ay bitiminde hala hecelerle babıldama (cecececece, dedededed vb) başlamamışsa,
• 7 ay bitiminde “Cee” oyununa ilgi göstermiyorsa.

Yukarıdaki liste mutlak problem göstergesi değildir. Ama unutmayalım ki önemli olan aksaklıkları büyük problemler haline gelmeden yakalamak ve çözebilmektir.

Sağlıklı ve mutlu günler dilerim.

9-12 ay arası bebeklerin hareketliliği giderek artar. Bebeğinizin hareketliliği arttıkça fiziksel olarak size bağımlılığı da aynı oranda azalır ve bebek yeni keşfettiği bu bağımsızlıktan çok zevk alır.

Atma, çekme , yırtma gibi hareketlerle dışa vurduğu bu özgürlük duygusu bazen anne-babalar için zorlayıcı olabilir.

Bu aylarda yapması gerekenler…

Hareket:

• Yardımsız olarak yatış pozisyonundan oturma pozisyonuna geçebilir.
• Kollarıyla çekerek ve bacaklarıyla iterek karnı üstünde sürünebilir-emekleyebilir.
• Elleri ve dizleri üzerinde durabilir.
• El ve dizleriyle gövdesini destekleyerek sürünebilir.
• Oturma pozisyonundan emekleme veya yüzüstü yatma pozisyonuna geçebilir.
• Ayağa kalkmak için kendini tutunup çekebilir.
• Mobilyalara vb. tutunarak yürüyebilir.
• Kısa süre tutunmadan ayakta durabilir.
• Desteksiz 1-2 adım atabilir.

El ve parmak becerileri:

• Baş ve işaret parmaklarıyla tutabilir.
• İki kübü birbirine çarpabilir.
• Eşyaları bir kabın içine koyabilir.
• Kaptaki eşya veya oyuncakları dışarı alabilir.
• İşaret parmağı ile nesneleri gösterebilir ve hareket ettirebilir.
• Kalem tutmaya ve karalamaya çalışabilir.

Dil :

• Konuşmaya dikkati artar.
• Basit sözel isteklere cevap verir.
• “Hayır” yanıtı verebilir.
• Hayır demek için başını sallamak gibi basit hareketler kullanabilir.
• Baba, mama der.
• Oh, ah gibi ünlemler kullanır.
• Kelimeleri taklit etmeye çalışır.

Bilişsel:

• Nesneleri vurma, sallama, çarpma, atma gibi değişik yollarla keşfeder.
• Saklı nesneleri kolayca bulur.
• Nesnenin ismi söylendiğinde doğru resme bakar.
• Hareketleri tekrar eder.
• Eşyaları doğru kullanmaya başlar.(Telefonla konuşmak, tarakla saçını taramak, bardaktan su içebilmek gibi)

Sosyal ve Duygusal:

• Yabancılardan utanır veya rahatsız olur.
• Anne-babası giderken ağlar.
• Oyunlarda insanları taklit etmekten hoşlanır.
• Bazı oyuncak ve kişilerden daha çok hoşlanır, tercih belirtir.
• Beslenme sırasında yaptıklarına anne-babasının tepkilerini test eder.
• Davranışlarına(annesi odadan çıkarken ağlamak gibi) alacağı tepkileri dener.
• Bazı durum ve nesnelerden korkabilir.
• Annesini veya bakıcısını diğer insanlara tercih eder.
• Kendini elle besleyebilir.
• Giyinirken kol veya bacaklarını yardım etmek için uzatır.

Her zaman belirttiğimiz gibi her bebeğin gelişimi kendine özgüdür. Yukardaki listelerde belirtilen beceriler çocuğunuzun gelişim hakkında  kabaca da olsa bir fikir sahibi olmanız için verilmiştir. Fakat 12. aya ulaşmış bebeğinizde aşağıdaki bulgu veya gecikmelerden birinin saptamışsanız mutlaka doktorunuza danışmalısınız:

• Emeklemiyorsa,
• Emeklerken vücudunun bir yanı üzerinde sürünüyorsa,
• Desteklendiğinde ayakta duramıyorsa,
• İzlediği nesneler saklandıklarında aramıyorsa,
• Hiç kelime söylemiyorsa,
• El sallama, hayır demek için kafa sallama gibi hareketleri öğrenmemişse,
• Resimleri veya nesneleri parmakla işaret etmiyorsa.

Ailevi ve bireysel varyasyonlar göz önünde tutulmakla birlikte yukardaki gecikme veya aksamaların varlığı uyarıcı olmalı ve olabildiğince erken ve doğru kişiden danışmanlık alınmalıdır.

Sağlıklı ve mutlu günler dilerim.