Çocuk Merkezli Aileler
Çevremizde görüştüğümüz pek çok ailenin yaşadığı sorunlardan biri çocuğa söz dinletememektir. Oysa anne ya da baba birbirine sözünü dinletebilir, çok saygılı davranmaya özen gösterdikleri büyükanne ya da büyükbabalara da tatlılıkla söz dinletebilir, fakat küçük yumurcağa gelince bu konuda başarılı olamadıkları görülür. Bu konu, zamanla, onları hem sıkıntıya hem de türlü kaygılara sürükler. Çünkü evde bir tek onun istekleri geçerlidir. Anne – Baba çocuğun türlü sorunları dile getirilir, çözüm arayışları içinde ne yaparlarsa yapsınlar, bir türlü söz dinletemediklerinden söz edilir. Ayrıca, bir sözü de söylemeden edemedikleri görülür, “asıl hata bizde, biz de çok hatalıyız ama ne yapabiliriz?”. Bu söylediklerine hak vermemek mümkün müdür? Evet söylenenler doğrudur. Çünkü çevremizdekilere sözümüzü dinletirken ne yapacağımızı bilip tepkilerimizi ona göre sıraladığımız halde, çocuğumuza gelince bunu başaramayız. Bebek doğmadan öncesinden başlamak üzere bizler çevreden gelen uyarıları dinliyor ya da izliyoruz. Bir anne-babanın kucağındaki ya da elinden tuttuğu çocuğa hayran hayran bakıyoruz. Oysa biz ne kadar imrenirsek imrenelim, genel olarak çok beğendiğimiz çocuğun da yaşattığı türlü sıkıntılar olabileceği kesindir. Örneğin; yemek yememe, başkaları ile iyi geçinememe, kendi sorumlulukları olan şeyleri başkalarından bekleme, istediğini elde etmek için türlü yöntemlere başvurma, ilgi çekebilmek için yaratılan istenmeyen davranışlar gibi… Peki tüm bu istenmeyenleri çocuk kendiliğinden mi icat etmektedir? Asla!
Her çocuk çekirdek aile ortamında gözünü açar, anne-babasını ve daha sonra çevresindekileri örnek alır. Çocukların büyük bir saflık içinde dünyaya geldikleri yadsınamaz. Bu saflık onun hiçbir şey bilmediğindendir. Ona her şeyi öğretecek olan en güçlü etken anne-babasıdır, fakat öğrenme sürecinde tek şey bütün doğruların önünü keser. Duygusallığımız… Bebek artık bazı şeyleri yapabilecek duruma geldiği halde, duygusallığımızın tutsağı olarak hemen atılıp bizler yapmaya kalkışırız. Çünkü onun büyümekte olduğunu ve neyi ne zaman yapması gerektiğini bir türlü düşünemeyiz. Bize göre o hep bebektir. Üzülmesin, zorlanmasın diye bebekken yaptığımız gibi yiyecekleri ezerek vermeyi sürdürürüz. Gittiğimiz evdeki çocuk onu üzüyor diye ev ziyaretlerini azaltırız. Bir şey istediğinde, elde edebilmek için, hele hele ağlıyorsa adeta dünyamız yıkılır, ağlamaması için, gerekmeyenleri de gerçekleştiririz. Çünkü o emretmektedir, biz de yerine getirmekteyiz. Bu sayılanların hepsini belki yapmayabiliriz ama, ona hitap şeklimiz bile “bebeğim” değil midir? Aslında ona sorulduğunda bebekliği asla kabul etmediği halde, her nedense, ona “bebeğim” deriz. İstediklerimizi yaptırabilmek ya da bu konuda başarılı olabilmek için neler yapabiliriz, bu konuda neler düşünebiliriz?
Gerek çocuk uzmanı doktorları, gerekse biz pedagog ve psikologların uyarıları, anne-babalara yol göstermektedir. Örneğin; bebek beslenmesinde, zamanı geldiğinde, yavaş yavaş katı gıdalara geçilmesi gerektiği belirtilince bazı ailelerin bunlara kulak asmadığı, anne-baba duygusallığı ve evdeki deneyimli diğer büyüklerin etkisiyle çocuğa pütürsüz ve de yalnızca istediği şeylerden başkasını yedirmediği, evde bolca oyuncak varken yenilerinin sık sık alınmaması konusunda yapılan uyarıların tutulmadığı, anne ve babanın çocuğa yaptığı uyarıları diğerinin bozmaması konusunda öğütlenenlerin tersinin uygulandığı zaman çocuğun ev içi hakimliğini daha da pekiştirmiş oluruz. Bu gibi durumlarda çocuğun ikilemde kalması ile belirgin bir kalıp oluşturarak kendini kabullendirdiğinde, artık yapılacak şeyin, uzmandan tekrar yardım almaktan başka yolu kalmaz. Uzmanın öğütlerinin bir kısmı, işimize öyle geldiği için tutulmayınca yumurcak ev içinde tek sözü geçen birey olur.. Peki ev içinde neler yapılmalıdır?
Bebeklikten başlamak üzere, çocukların istedikleri, belki de tek şey, ilgi çekme isteğidir. Bu isteği benimsetebilmek için çocuk yavaş yavaş türlü yollar dener. Öyle bir zaman gelir ki, artık çocuğun isteyip de yaptıramayacağı pek bir şey kalmaz. İşte problem çocuk denen ve de bizlerin yarattığı bu yapıt karşısında ne yapacağımızı şaşırırız. Oysa bu durum belirmeden önce; isteklerin de bir sınırı olduğu ve bazıları yapıldığı gibi, bazılarının asla yapılamayacağını çocuğun kabullenmesi sağlanmalıdır. İstediğini elde edebilmek için ağlıyorsa, kendini yere atıyorsa, bağırıp çağırıyorsa, hatta vurmaya başvuruyorsa, tükürüyor ya da kötü söz söylüyorsa, istenmeyen davranışlarını yinelemekle bizi tehdit ediyorsa, yapılacak şey, ortaya koymaya çalıştığı eylemi ile yalnız başına kalmasını sağlayabilmektir. Bunu yaparken, o anda yapmakta olduğumuz işimize devam edip, onunla asla ilgilenmemeliyiz. Çocuklar genel olarak engel olmak istediğimiz şeyleri yapmaktan çok hoşlanırlar. Yani “yapma!” dedikçe yaparlar. Ve küçük olmalarına karşın, bu durumda bizi çileden çıkarabilmenin yollarını ararlar ve sonunda da başarılı olurlar. İstediği bir şeyin alınıp alınmayacağına karar verenin ancak bizler olması gerektiğini kabul etmelidirler. Fakat bu konuda verdiğimiz kararlar kesin olmalıdır, verilen karardan asla dönülmemelidir. Çocuk bizlerin tutumuna alışmışken bir zaman sonrasında, elde etmenin yollarını bulmak için yine kendi yöntemlerini uygulamaya kalkışabilirse de, bizler ona karşı kesin tavırlarımızı sergileyip, ilgi çekme isteğini kırmak için uğraştığımız işi sürdürmeliyiz. Şimdi burada diyeceksiniz ki; çocuk sevilmediği duygusunu yaşamaz mı?
Çocuklar çok, hem de çok sevilmeye muhtaçtırlar. Onları sevmenin tek yolu kucağımıza alıp öpmekten başka şeyler de olabilir. Gözümüzün içi gülercesine bir bakış, yaptığı ya da başardığı bir şeyi takdir edici sözümüz, yapmaya başladığı bir işi becerebilmesi için onu yüreklendirici sözler, çok sık olmamak koşuluyla verilen bir armağan, elinden tutup alış-verişe, gezintiye götürmek, son olarak da gerek anne, gerekse babanın (iş dönüşü ya da çocuğun yuvadan gelişi sırasında) evde onunla ilk karşılaştığında, ilk iş olarak, beraberce oyuncakları ile oyun oynanması çocuğun sevgiye olan gereksinimini karşılamaya yetecektir. İşte bu durumda bencilliği yani eve hakimiyeti öne çıkmadan bir şeyleri çevresindekilerle paylaşmanın mutluluğunu yaşayacaktır. Ve de “ille de benim istediğim olacak” fikrinden sıyrılmanın rahatlığını duyacaktır. Ev ise çocuk merkezlilikten, eşit paylaşımın rahatlığına erecektir.
Çocuklar, bizler gibi değil; gerektiği oranda, duygusallığımızın ağır basmayacağı, çok kararlı davranışlarımızı örnek alacağı, disiplin sınırlarını benimseyeceği, sorumluluklarını üstleneceği, karşısındakinin fikirlerine saygı duyacağı ortamlarda olgunlaşabilirler. Böyle yetişmiş bir çocuğun bulunduğu ortamda sıkıntılı bir durumdan söz etmek mümkün olur mu?. . .Yetiştirme kurallarına bizler uyduğumuz zaman, çocuk çok iyi yetişmiş olacaktır.
Çocuklarda Beslenme
Anne sütü ile beslenen bebeklere 6. ayda ek besinlere baslanir. Anne sütünün tadi annenin yediklerine göre degisir. Bu nedenle anne sütü ile beslenen bebekler ek besinlere geçiste daha az sorun yasarlar. 6. aydan itibaren bebegin enerji gereksinimi sadece mamalarla veya anne sütü ile çogu kez yeterli olarak karsilanmaz. Anneden aldiklari demir ve çinko depolari 6 ay civari tükenir.
6. aydan itibaren çene ve dil koordinasyonunu giderek artmasi da ek besinlere geçisi kolaylastirir. Ek besinlere geçisin uzunca bir süreç oldugu akilda tutulmali ve bebek az yedigi veya isteksiz oldugu zamanlarda anneler telasa kapilmamalidir. Bebegin hem yemek ritüeline alismasi ve sosyallesmesi; hem de yavas yavas yeni tatlar tanimasi için 5 -5,5 ayliktan itibaren sofraya alinip kizartma ve baharatli gidalar disindaki sebze yogurt gibi gidalarin –bebek istekliyse- tattirilmasi önerilmektedir. Bebekler muhafazakardir. Bu nedenle bebegin bir gidayi sevip sevmeyecegini anlamak için araliklarla 8-10 kez denenmesi uygundur.
Bebege ilk baslanacak gidalar sebze ve meyvelerdir. Yurt disinda bazi merkezlerde tahil önerilmektedir. Ama tahilli mamalar genellikle vanilya ve seker içerdikleri için bebekler daha sonra dogal tatlar olan sebze ve meyvelere daha zor alismaktadir. Ek gida baslanirken en önemli iki prensip ek gidalari küçük miktarlarda baslayip giderek arttirmak ve iki yeni gida arasinda olabilecek gida reaksiyonlarini gözleyebilmek için 4-5 gün zaman birakmaktir. Bebek oturur pozisyonda beslenmelidir. Besinler kasikla verilebilecek kivamda olmalidir. Emmeye alisik olan bebek ilk kez kasikla beslendiginde kasigi-kasikla yemeyi bilmedigi için- diliyle itebilir.
Bu durum besin reddi olarak degerlendirilmemelidir. Yeni besinleri aç karnina denemek önerilir. Elma ve/veya seftali püresi, pirinç unu ile hazirlanmis muhallebi ve yogurt ilk baslanacak ek besinlerdir. Allerji yapma riski olan turunçgiller, yumurta, ekmek, balik ilk verilecek ek besinler arasinda yer almaz. Çilek, kivi gibi tropikal meyveler de 8 aydan sonra ve dikkatle denenmelidir. Sebze püresi meyveler posali olarak yenebildigi andan itibaren verilebilir.
Baslangiçta havuç, patates, pirinç ve yag eklenerek hazirlanir. Zaman içinde maydanoz, kabak, ispanak kereviz, karnabahar gibi sebzeler -3 ila 5 gün araliklarla- eklenebilir. Sebze çorbasi yaparken olabildigince mevsim sebzeleri kullanilmalidir. Pirasa ve taze fasulye gibi sebzeler püre haline getirilmeleri zor oldugu için erken dönem sebze pürelerine konmazlar. Baklagil grubu 7-7,5 aydan sonra önerilir. Patlican besleyici degeri olmadigi ve bol nikotin içerdigi için; bakla ise nadir bir hastalik olmakla birlikte favizme yol açabilecegi için önerilmez.
Sebze çorbasi baslandiktan sonraki 1-2 hafta içinde bebegin anne kaynakli demir depolari da tükendigi için demirden zengin gidalar beslenmeye eklenir. Kirmizi et, tavuk etinin beyaz olmayan kisimlari ve karaciger (1-2 hafta araliklarla 1 köfte kadar) diyete eklenebilir. Yumurta sarisi, kuru baklagiller demirden zengin ama emilimi düsük besinlerdir. Bu besinlerdeki demirden daha iyi yararlanmak için C vitamininden zengin domates, turunçgiller , aci olmayan sivri biber gibi besinlerle birlikte tüketilmesi önerilir. Yesil yaprakli sebzeler de demir kaynaklari arasindadir. Örnegin sebze çorbasina 1 yaprak ispanak veya pazi konabilir. Yesil yaprakli sebzeler bekletildiginde nitrit olusumunun artacagi unutulmamali ve yesil yaprakli sebzeler günlük tüketilmelidir.
Anne sütü ile beslenen bebeklere 3 ögün, anne sütü almayan bebeklere is 5 ögün ek besin verilebilir. Ek besinler 4-7 ay arasi püre; daha sonrasinda ise ezilmis-parçalanmis olarak verilmelidir. Çocuklarin pütürlü yemeleri için dise ihtiyaçlarinin olmadigini ; damaklarini kullanarak pütürlü besin alabileceklerini akilda tutmak gerekir. Bu nedenle bebege pütürlü gida vermek için dis çikmasini beklemek gereksizdir.
*** Meyve püresi: Meyveler çok tok tutmayacagi için ara ögün saatlerinde sabah 9:30-10:30 gibi veya ikindi de verilir. Ilk verilecek meyveler mevsimine göre elma-armut veya kayisi- seftalidir. Meyveler cam rende ile rendelenir ve kasikla verilir. Miktar giderek arttirilarak bebegin bitirebilecegi büyüklükte bir kaseye ulastirilir.
*** Sebze çorbasi: Yarim küçük patates, yarim küçük havuç , 1 tatli kasigi silme pirinç ve bir yemek kasigi yag ile hazirlanir. Sebzeler yikanir, kabuklari soyulur ve küçük küpler seklinde dogranir. Küçük bir tencerede (tercihan çelik) 2 su bardagi su ile pisirilir. Sebzeler yumusadiginda çatalla ezilerek bebege verilir. Yag olarak zeytin yagi tercih edilir. Zaman içinde 5-7 gün araliklarla 1 köfte kadar kiyma, mevsimlik sebzeler, bulgur, mercimek eklenir. Sebze çorbasi ögle ögününde verilir. 1/8 çay bardagi ile baslanarak bebegin bitirebilecegi büyüklükte bir kaseye dek arttirilir. Tercihan tuz kullanilmaz, ama bebek yemiyorsa biraz tuz eklenebilir.
*** Kiyma: 6. ay sonundan itibaren, bebeginiz tam bir öün sebze püresi almaya basladiginda 1 ögünlük sebze püresine 1-2 çorba kasigi kadar kiyma ilavesi yapilabilir.
*** Yumurta: Ilk baslangiçta kati olarak ve yalniz sarisi verilir. Her defasinda biraz daha arttirilarak 1 hafta içinde bütün sariya ulastirilir. Özellikle sicak havalarda gün asiri verilmesi önerilir. Yumurta aki alerjen oldugu için 1 yasa dek önerilmez.
*** Yogurt: Ilk verilecek ek besinlerdendir. Genellikle ikindide önerilir. Muhallebi uyerine de verilebilir. 1 litre süt kaynatilir. Birkaç dakika , parmak dayanincaya dek (40 derece) sogumaya birakilir. 1 çorba kasigi yogurt 1-2 çorba kasigi sütle sulandirilarak eklenir ve yavasça karistirilir. Haraeket ettirilmeksizin sicak bir yerde 6-7 saat bekletilir. Yogurt mayalamak için makineler de kullanilabilir.
*** Tahilli çorbalar: 7. aydan itibaren mercimek, yogurtlu yayla, acisiz tarhana çorbalari verilebilir.
*** Köfte: Yagsiz, sinirsiz dana veya sigir kiymasindan çok az ekmek ufagi, ve az tuz ilavesi ile hazirlanir. 8-9 aydan itibaren içine kimyon, nane ilave edilebilir. Yagsiz tava veya izgarada içinin de pismesine dikkat dilerek hazirlanir.
*** Muhallebi.: Ilk verilecek ek gidalardandir. Sebze püresinden 1-2 hafta sonra baslanir. Formül sütler veya hazir kasik mamalari kullanilarak yapilabilir. Formül süt ile yapilirken 1 su bardagi(200ml) su 2-3 tatlin kasigi pirinç unu karistirilarak pisirilir. Atesten indirilir. Sogumaya yakin 6 ölçek mama katilir. Gerekirse tel süzgeçten geçirilerek yedirilir. Ilk 12 ayda bebegin günlük süt gereksiniminin inek sütü ile karsilanmasi önerilmez. Çünkü bu dönemde bagirsak geçirgenligi fazla oldugu için alerji sik görülür. Bu nedenle en azindan ilk 6 ayda ; atopik çocuklarda ilk 12 ayda tam inek sütü kullanimindan kaçinilmalidir. Inek sütünün yogurt ya da muhallebi olarak tüketilmesi sindirim sistemi için daha az sorun olusturmaktadir. Bu nedenle gerektiginde inek sütü ile de muhallebi hazirlanabilir: 1 su bardagi süt, 3 tatli kasigi pirinç unu, iki tatli kasigi seker. Pirinç unu suyun bir kismi ile ezilir. Kalan su bu karisima ilave edilir. Kisik ateste boza kivamina dek pisirilir. Indirmeye yakin veya indirildikten sonra seker ilave edilir.
*** Kahvalti: Sebze, meyve , yogurt ve muhallebi oturtulduktan sonra sabah kahvaltiya baslanabilir. Beyaz peynir (suda bekletilip tuzu çikarilarak), 3-4 bisküvi veya ekmek içi, 1 çay kasigi tereyagi ve bunlari yumusatmak için anne sütü, formül süt , meyve suyu vb kullanilarak hazirlanir. 4-5 gün sonra içine yavas yavas arttirilarak yumurta sarisi eklenir. Istenirse 1 çay kasigi ev yapimi reçel veya pekmez konabilir.
6,5-8 aylik bebekte günlük diyet:
Sabah ögünü: 1 yumurta sarisi Beyaz peynir (3*3cm dilim) 3-4 bisküvi veya ekmek içi 1 çay kasigi reçel veya pekmez 1 çay kasigi tereyagi Anne sütü veya formül süt
Ara ögün (10:00-11:00 arasi) Meyve püresi
Ögle ögünü (12:30-13:30 arasi) Karisik sebze püresi Anne sütü
Ikindi ögünü (15:30-16:30 arasi) Muz veya elma püresi(1/2 muz veya elma + 2-3 bisküvi) Yogurt 100-200 gram + 2-3 bisküvi Veya anne sütü
Aksam ögünü Muhallebi veya hazir tahilli kasik mamasi (200-250gr) Anne sütü
Gece (uyanirsa) Anne sütü veya formül süt
Çocukların Gelişim Basamakları (3-6 ay)
Bebekler, 3 aylarını doldurmaları ile birlikte pasif ve bağımlı bir yenidoğandan aktif ve sizinle iletişim kurabilen bir süt çocuğuna dönüşürler. Yenidoğan dönemine özgü birçok refleks kaybolurken istemli gövde kontrolü başlar. Bu dönemde dikkat edilmesi gereken belli gelişim basamakları vardır.
Hareket:
- Yüzüstü yattığında kolları ile üst gövdesini destekleyebilir.
- Sırtüstü veya yüzüstü yattığında ayaklarını uzatır ve tekmeler.
- Yüzüstü yattığında başını ve kısmen gövdesini kaldırabilir.
- Ellerini açıp kapatabilir.
- Ayakları sert bir yüzeyle temas ettiğinde bacakları ile iter.
- Elini ağzına götürür.
- Elleri ile sallanan oyuncaklara vurabilir.
- Oyuncakları elle yakalar ve sallar.
Görme-işitme:
- Yüzlere dikkatle bakar.
- Hareket eden cisimleri izler.
- Belli bir mesafeden daha önceden bildiği kişileri ve nesneleri tanır
- Sesinize gülerek yanıt verir.
- Agulamalar başlar.
- Başını sesin geldiği yöne çevirir.
Sosyal ve duygusal:
- Sosyal, bilinçli gülümseme başlar.
- Diğer inanlarla oynamaktan hoşlanır ve oyun durunca ağlayabilir.
- Yüzü ve vücudu ile bazı şeyleri ifade edebilir.
- Bazı hareketleri ve mimikleri tekrar eder.
Her bebeğin gelişim hızının kendine özgü olduğunu akılda tutmakla beraber yukarda bahsedilen gelişim basamaklarına henüz ulaşılamamış olması tıbbi/gelişimsel bir problemin habercisi olabilir ve özel dikkat gerektirir.
Eğer sizin bebeğiniz 3 aylık olmasına rağmen aşağıda belirtilen uyarıcı bulguları bebeğinizde görüyorsanız bunu mutlaka çocuk doktorunuzla paylaşmalısınız:
- Yüksek seslere yanıt vermiyorsa ,
- 2 aylık olmasına rağmen ellerini fark etmemişse, kullanmıyorsa ,
- 2 aylıkken sizin konuşma sesinize karşılık olarak gülmüyorsa ,
- 2-3 aylıkken hareket eden cisimleri gözleriyle izlemiyorsa 3 aylıkken cisimleri elle yakalayıp tutmuyorsa ,
- 3 aylıkken insanlara gülmüyorsa 3 aylıkken baş kontrolü gelişmemişse , başını tutamıyorsa ,
- 3-4 aylıkken oyuncaklara yakalamak için uzanmıyorsa 3-4 aylıkken ses çıkarmaya başlamamışsa (agu vb) ,
- 4 aylıkken cisimleri ağzına götürmüyorsa ,
- Ses çıkarmaya başlamış fakat 4 aylık olmasına rağmen sizin çıkardığınız sesleri taklit etmeye çalışmıyorsa ,
- 4 aylıkken ayakları sert bir yüzeyde iken bacakları ile itmiyorsa ,
- Bir veya iki gözde hareket kısıtlılığı varsa(bir gözü ile dış yana bakamama vb) ,
- Gözlerinde uzun süreli kaymalar oluyorsa(kısa süre kayma normal olabilir),
- Yeni yüzlere dikkat etmiyorsa veya yeni yüzlerden veya çevreden aşırı korkuyorsa ,
- 4-5 aylık olmasına rağmen tonik ense refleksi *(ilkel reflekslerdendir) hala kaybolmamışsa.
Tonik ense refleksi: Yatar pozisyonda çocuğun başı aniden bir tarafa çevrilince aynı taraf kol ve bacağı gerilir ve düz uzanır diğer taraf kol ve bacağı diz ve dirsekten bükülü durur. Bu pozisyon “eskrimci pozisyonu” olarak da adlandırılır. Bu refleksin tek taraflı alınması veya 4-5 ay sonrası hala kaybolmaması dikkat gerektirir. Nadiren 7. aya dek sürebilir.
Okul Fobisi ve Çözüm Önerileri
“Bir çocuğun okul deneyiminin beyin işlevi ve anatomisinde gerçek değişimler yarattığı biliniyor” — Mel Levine
Okul fobisi çocuğun okulda yaşadığı sıkıntı, gerginlik, huzursuzluk nedenidir. Herhangi bir huzursuzluk yada gerginliğin okul fobisi olarak tanımlanabilmesi, çocuğun yaşıtlarına göre abartılı tepki göstermesi durumudur. Okul fobisinin en çok görüldüğü yaşlar, 5-6 yaş gurubu ile 11-12 yaş grubudur. 1900′ lü yıllarda okul ve eğitim sürecinin daha sistematik hale gelmesi ile okul fobisi tanımı da litarütüre girmiştir.
Sanıldığının aksine okul fobisi, sadece çocukta okula başladığı süreçte değil, ileriki süreçlerde de yaşayacağı bir durum olabilir. Bu durum her çocukta görülebilir.
Okul fobisinin nedenleri
Anneden ilk ayrılık okul fobisi sürecini başlatır.
Annesine ve anne yerine bağlandığı baba, anneanne, babaanne, bakıcıya bağlı olan çocuk sevdiği ve alıştığı bir ortamdan, sevdiklerinden ayrılmak istemez. Çocuğun alışma süreci içinde gösterdiği direnç, tepkiler zamanla ortadan kaybolmadığında bu durum kaygıya dönüşebilir.
Okul fobisinin nedenlerine ilişkin iki farklı görüş bulunmaktadır.
1. görüş: Anne-Baba Tutumlarından kaynaklı olduğuna dair.
Bu görüşe göre iki farklı tutum aynı sonucu doğurmakta. Aşırı koruyucu aile tiplemesi ile aşırı serbest tutum içindeki aile tiplemesi. Bunlardan ilki çocuklarının farklı ortamlarda kişilik gelişimlerine sürekli müdahale ettiği için çocukta bağımsız karar verme, başkaları ile iletişime geçme faaliyetini sekteye uğratır. İkincil olanda ise tamamen otoritesiz bir yaklaşım çocukta uyum sağlayamama, yönsüzlük davranışı yaratır. Özellikle anne-babada varolan bir yapısal kaygı eğilimi de 2.görüşte ifade edilecek olan çocuktaki fobiyi tetiklemektedir.
2. görüş: Biyolojik genetik yapının yol açtığına dair.
Bu görüşe göre çocuk kaygı eğilimli bir genetik kodlama ve yapısal durumundan dolayı bunu yaşamaktadır. Kimyasal ve nörolojik bir alt nedenden dolayı oluşmaktadır.
Kişisel görüşüme göre bu ikincil görüş ile birincil görüşün birbirini nedensel olarak destekler nitelikte olduğudur. Önemli olan tetikleyen nedenlerin neler olduğunu bulmak, nasıl bir tekniğin çözümü destekleyeceğidir.
Okul Fobisini Tetikleyen Unsurlar:
- Anne- Baba arasında yaşanan sorunlar, özellikle babanın anneye şiddet uygulaması durumlarında çocuk annenin yanında kalmak isteyebilir.
- Ailede karşılaşılan hastalık, göç, ölüm, sosyo-ekonomik değişiklikler
- Okul, öğretmen değişikliği
- Okuldan tatil ya da farklı nedenlerle uzak kalma
- Okulda çocuğun öğretmeni ile sorun yaşaması, diğer çocuklar tarafından şiddet görmesi
- Çocuğun cinsel taciz, istismara maruz kalması
- Performans kaygısı: Çocuğun kendi potansiyelinden yüksek başarı beklemesi, anne-babaların, öğretmenlerin mükemmeliyetçi tutumları
Okul Fobisi Yaşayan Çocukların Temel Özellikleri
- Endişe
- Hassasiyet yoğunluğu
- Duygusal yoğunluk
- Çabuk etkilenme
- Karşı tarafın duygularını fazla önemseme
Okul fobisinde annenin rolü
Çocuk doğal gelişimi içerisinde psikolojik, fizyolojik, zihinsel gelişimi açısından 3 yaşa kadar anneye yapışık yaşar. Bu yapışıklık durumu 5 yaşa kadar çocuğun doğal bireyselleşme sürecini desteklemesi için anne, baba tarafından yavaş yavaş bağımsızlık davranışları desteklenmelidir. Eğer anne-baba çocuğun yapışık davranış eğilimlerini besler, onlar da çocuğa yapışık davranırlarsa, yetişkin kimliğinde dahi bireylerin anneye bağımlı oldukları gözlemlenebilir. Bu bağımlılık süreci mutlaka anne olması gerekmiyor, anneyi temsil eden baba, babaanne, anneanne de olabilir. Okul fobisi bu bağlamda “ ayrılma kaygısı bozukluğu” dur. Tıpta buna “seperasyon anksiyetesi” denilmektedir.
Okul Fobisi Yaşayan Çocuğa Yaklaşım nasıl olmalıdır? 
– Okul fobisi yaşayan çocuk, şımarıklık yapıyor diye kınanırsa, eleştirilir, uyum sağlaması için zorlanırsa bu durum ona zarar verebilir. Kaygı durumunu çocuk elinde olmadan yaşamaktadır, en önemli yaklaşım ona karşı gösterilecek anlayıştır. Bu durum erken çözülmezse ileride yaşıtları ile geziye gidemez, herhangi bir etkinliğe katılamaz, başka bir evde kalamaz.
– Yeni bir kardeş olması durumunda, çocuğa duyulan sevginin dengeli bir şekilde devam etmesi gerekir.
– Anne-Baba öğretmenleriyle işbirliği içinde olarak çocuğun okulda güven ortamında olduğunu hissettirmelidir.
– Çocuğun anne-baba dışında farklı ortamlarda kalabilmesi desteklenmelidir. İlk önce yakınlarında kalarak alıştırılmalı, daha sonra farklı ortamlarda anne-babasız bağımsız davranabileceği ortamlar hazırlanmalıdır.
– Çocuk okula gitmek istemediği durumlarda okula gitmesi yönünde ikna edilmelidir. Gerekirse, anne, baba ile gitmelidir bir süre. Çocuğa verilen sözler tutulmalı ve tutarlı davranılmalıdır.
– Okul fobisinin derecelerine göre çocuğun okula alışma süreci desteklenmelidir. Çocuk okula gidiyor, sınıfa girmiyorsa gerekirse kapıda anne ya da baba beklemelidir.
– Okul fobisi olan bir çocuk, okula ilk başladığı yıllarda öğretmeni tarafından “bırakın okula alışsın” denildiğinde, bundan ciddi bir yara alabilir. Normal bir çocuk için bu ifade doğru olabilir, ancak okul fobisi olan bir çocuğun bu durum kaygısını tetikleyebilir. Bu yüzden tolerenslı ve sabırlı davranması gerekir öğretmenlerin. İlk etapta anneler sınıfa alınabilir, ikinci gün kapıda olmalarına izin verilebilir, daha sonra biraz daha uzakta bekletilebilinir.
– Okul fobisi yaşayan çocuğa öğretmenin özel davranması, onun hassasiyetini dikkate alması gerekir. “ Ben özel davranamam hiçbir çocuğa” dememeli. Okul fobisi olan çocukla daha samimi bir iletişim kurmalı. “Bak kocaman oldun, anneni yanında getiriyorsun” gibi tutumlar gösterilmemeli.
– Okul fobisi yaşayan çocuğun annesi, babası belki bazen günlerce okul kapısında bekleyebilir, çocuk bir gün mutlaka okula alışacaktır. Bu konuda okul öğretmenlerinin, idarecilerinin anlayışlı bir tutum sergilemesi gerekir.
Okul fobisinde panik-atak durumunun fiziksel belirtileri:
- Kalp çarpıntısı
- Ağız kuruluğu
- Terleme, titreme
- Uyuşma
- Sık idrara çıkma
- Bulantı, karın ağrısı
Okul fobisinde en zor vaka evden dışarı çıkamayan çocuktadır. 1 saat bile olsa çocuk mutlaka okula gitmeli, zamanla bu süre uzatılmalıdır. Çocuğun okula alıştırılması sistematik olarak geliştirilmelidir. Çocuk okula gittiğinde anne beklemesi gerekiyorsa bekleyecektir, kaçmayacaktır.
– Çocuğa evde sürekli bu kaygı durumunu hatırlatan konuşmalar yapılmamalıdır.
– Abartılmadan ödüllendirme yapılabilir. Her okula gittiği gün için bir artı verilir, 5 ya da 10 artısı olduğunda ödüllendirilir.
– Öğretmen okul fobisi yaşayan çocuğun durumunu diğer çocuklara uygun bir dille anlatmalıdır.
– Çocukla anne-babanın çocuğun duygularını anlayan bir iletişim ortamı sağlaması gerekir.
– Psikiyatr desteği alındığında, ilaç takviyesi öneriliyorsa bu durum okul fobisini ileri seviyede kaygı bozukluğu olarak yaşayan çocuğun çözümünü hızlandıracaktır.
– Okulların fiziki yapısı da kaygıyı tetikleyebilir. Büyük mekanlar, renksiz sınıflar yerine, daha küçük mekanlar, renkli sınıflar çocuğun daha rahat, insancıl ortama uyum sağlamasına neden olur.
– Dikkat eksikliği, hiperaktivitesi olan çocuklarda okul fobisi daha sık görülmektedir. Bu konuda dikkatli olunmalıdır.
– Okul fobisi tespit edilmiş bir çocuk tedavi ihtiyacı duyar. Bu çocuğun annesinin sınıfta sonra da dışarıda kalmasına izin verilmelidir. Diğer çocuklar gibi uzun süre sınıfta kalmaması anlaşılmalı, bu konuda zorlama yapılmadan annesi ile iletişim kurmasına izin verilmelidir.
24 Kasım Öğretmenler Günü
Öğretmen, taze ruhları işleyen ustadır. Nesiller yaratır; ülkeler değil, gönüller fetheder.
