Dürtüsellik, ortama uygun olmayan veya aşırı riskli, olgunlaşmamış, iyi planlanmamış ve çoğunlukla istenmeyen sonuçlara yol açan çeşitli davranışları kapsayan psikiyatrik ve nörogelişimsel bir bozukluk olarak tanımlanır. Yapılan araştırmalar gösteriyor ki dürtüsellik beyin fonksiyonları ile ilgili yapısal bir sorundur.
Çocuklar yaşamlarının ilk yıllarında dürtüleriyle hareket ederler. Zamanla aile ve sosyal çevrenin etkisiyle dürtülerini kontrol edebilmeyi öğrenirler. Bu nedenle isteklerini ağlayarak ifade etme, bir konuda tutturma, sabırsız davranışlar yaşının gelişim seviyesine uygunsuz şekilde ise dürtüsellik durumu düşünülebilir.

Dürtüsel çocukların belirgin özellikleri;
• Sabırsızdırlar
• Sıralarını beklemekte zorlanırlar
• Uzun süre hareketsiz kalamazlar
• Sonunu düşünmeden hareket ederler
• Dikkati sürdürmede zorlanırlar
• Kurallara uymazlar
• Kendi istekleri konusunda ısrarcıdırlar
• Engellenmeye tahammül edemezler
• Empati becerileri gelişmemiştir.

Örneğin, dürtüsel bir çocuk oyun oynarken oyunun hakimi olmak ister, kendi kurallarını kendi koyar, Oyuncak paylaşımında bulunmak istemez. Bu sebeplerden ötürü diğer çocuklar tarafından genelde dışlanır.

Ayrıca dürtüsel çocuklar tehlikeli ve riskli durumları iyi tespit edemedikleri için sıklıkla evde, okulda veya dışarıda kazalara maruz kalırlar. Canları yanmasına rağmen de çoğu zaman büyük tepkiler vermezler.

Her çocuk hatalı davranışlarda bulunur fakat hem uyarılar hem de edindiği kötü tecrübelerden ders çıkararak hataları tekrarlamama yönelimindedir. Dürtüsel çocuklar ise olumsuz deneyimlerinden genelde ders çıkarmazlar ve tekrarlamaya devam ederler.

Dürtüsel olduğu düşünülen çocuklar en kısa sürede nörolojik ve psikiyatrik muayeneden geçmelidir. Dürtüsellik çok sayıda psikolojik ve psikiyatrik bozukluğun çekirdek belirtilerinden biridir. Bu nedenle çocukluk döneminde tedavi edilmesi şarttır.

Dürtüsellik sorunu olan çocuklara tedavi sürecine paralel olarak evde nasıl yaklaşılmalı ve neler yapılmalıdır?
• Kurallar koyulmalı, sınırlar iyi çizilmelidir. Bu kurallar ve sınırlar net bir dille anlatılmalı, gerekirse tablo veya çizelge gibi görsel materyallerle de desteklenmelidir.
• Zor da olsa sabırlı olunmalıdır. Dürtüselliğin yapısal bir sorun olduğu, ‘şımarıklık’ olmadığı unutulmamalıdır.
• Çocukla duygusal bağ kurulmalıdır. Anne, baba ve öğretmeni tarafından anlaşıldığını bilmesi çocuk açısından oldukça önemlidir.
• Sınırları açıkça ihlal ettiği zaman makul bir takım yaptırımlar uygulanmalıdır. Kızmak, bağırmak veya fiziksel zorlamaların yerine oyundan, çizgi filmden bir süreliğine mahrum bırakmak çok daha etkilidir.
• Dürtüsel çocuklar bireysel sporlarda daha başarılıdırlar. Savunma sporu, koşu, yüzme vb sporlarda başarılı olabilirler. Sakinleşmeleri ve dikkatlerini arttırma konusunda yardımcı olur.

Uzm. Psk. Berrak Tereci